Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa unijnego (art. 263 TFUE) i skarga na bezczynność (art. 265 TFUE)
Kazusy - skarga na nieważność i pytania prejudycjalne
Fragmenty z podręcznika:
Skarga o stwierdzenie nieważności: s. 359-368
Skarga na bezczynność: s. 368-371
Skarga o stwierdzenie nieważności: s. 427-447
Skarga na bezczynność: s. 447-455
Orzeczenia obowiązujące do egzaminu
5/62 Plaumann & Co. v. Komisja EWG
C-583/11 P Inuit Tapiriit Kanatami (do egzaminu obowiązują pkt 11-12, 50-62 oraz 68-85)
Artykuł 263 TFUE - skarga o stwierdzenie nieważności
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich.
W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy.
Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.
Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych.
Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób.
Skargi przewidziane w niniejszym artykule wnosi się w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie.
Kwestionowanie aktów prawa UE przez osoby fizyczne i prawne
Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, skargę na:
- Akty, których jest adresatem
- Akty, które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie
- Akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych.
Akt dotyczy skarżącego „bezpośrednio”, gdy:
- Akt wywiera wpływ na sytuację jednostki bez pośrednictwa innego aktu wykonawczego,
- Akt wywiera wpływ na sytuację jednostki za pośrednictwem innego aktu wykonawczego, lecz organy krajowe nie miały żadnej swobody przy wydawaniu tego aktu.
Osoby inne niż te, do których decyzja jest adresowana, mogą podnieść, że dotyczy ich ona indywidualnie tylko wówczas, gdy ma ona wpływ na ich sytuację ze względu na szczególne dla nich cechy charakterystyczne lub na sytuację faktyczną, która odróżnia je od wszelkich innych osób i w związku z tym indywidualizuje w sposób podobny jak adresata decyzji (tzw. TEST PLAUMANNA).
W omawianej sprawie decyzja Komisji była skierowana do RFN. TS wskazał, że decyzja ta wpływa na sytuację skarżącego jako importera klementynek, to znaczy ze względu na działalność gospodarczą, jaką w dowolnym momencie może prowadzić dowolny podmiot i która w związku z tym nie wyróżnia skarżącego, z punktu widzenia zaskarżonej decyzji, w sposób podobny jak adresata tej decyzji. Test ten jest trudny do spełnienia, gdyż potencjalnie każdy producent, przedsiębiorca może do takiej abstrakcyjnej i otwartej grupy należeć, tzn. może zająć się produkcją klementynek, czy tez innych produktów.
Zgodnie z interpretacją sądów unijnych pojęcie akt regulacyjny, nie obejmuje wszystkich aktów instytucji unijnych, lecz ich węższą kategorię, a mianowicie akty wiążące o charakterze generalnym, z wyjątkiem aktów ustawodawczych. Czyli, chodzi o akty wiążące o charakterze ogólnym inne niż akty przyjmowane przez Parlament i Radę w procedurze ustawodawczej.
Wskazane rozwiązanie poprawia zatem sytuację jednostek w odniesieniu do kwestionowania aktów nieustawodawczych o zasięgu ogólnym, które nie wymagają aktów wykonawczych. W tym przypadku jednostki nie muszą wykazywać, że dany akt dotyczy ich indywidualnie. Nadal jednak podmioty prywatne będą zmuszone wykazać wskazaną przesłankę w odniesieniu do aktów ustawodawczych.
Tego rodzaju aktami mogą być akty delegowane Komisji (art. 290 TFUE) lub akty wykonawcze Komisji lub Rady (art. 291 TFUE), a także akty nieustawodawcze innych organów wydawane na podstawie szczegółowych upoważnień traktatowych.
Możliwość kwestionowania przepisów dyrektyw przez podmioty prywatne
Wyrok TS z dnia 12 lipca 2022 r. C‑348/20 P Nord Stream 2 p. Parlamentowi i Radzie
Zarzuty art. 263 ust. 2 TFUE
1. brak kompetencji instytucji UE - gdy instytucja podejmuje działania w obszarze nienależącym do kompetencji UE lub w ramach kompetencji należącej do innej instytucji.
2. naruszenie istotnych wymogów proceduralnych – związanych z uchwaleniem aktu (obowiązek konsultacji, niewłaściwa procedura, naruszenie zasady proporcjonalności, subsydiarności), formą aktu (brak uzasadnienia, niewłaściwa podstawa prawna), ogłoszeniem aktu (brak właściwej publikacji, notyfikacji)
3. naruszenie Traktatu lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem – naruszenie prawa pierwotnego, wtórnego, ogólnych zasad prawa UE, umów międzynarodowych.
4. nadużycie władzy – instytucja UE podejmuje akty w innym celu niż wskazany lub działa w celu uniknięcia właściwej procedury.
Artykuł 265 - skarga na bezczynność (na zaniechanie działania)
Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja lub Europejski Bank Centralny, z naruszeniem Traktatów, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne instytucje Unii mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu stwierdzenia tego naruszenia. Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych samych warunkach, do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają działania.
Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie dwóch miesięcy od tego wezwania instytucja, organ lub jednostka organizacyjna nie zajęła stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy.
Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, na warunkach określonych w poprzednich akapitach, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia.
Skarga na bezczynność
Przedmiot skargi:
Zaniechanie działania przez instytucje wymienione w art. 265 akapit 1 TFUE, organy i jednostki organizacyjne Unii, które to zaniechanie jest niezgodne z prawem UE.
Obowiązek wykorzystania procedury określonej w art. 265 akapit 2 TFUE:
Obowiązek uprzedniego wezwania do działania. Dopiero, gdy w terminie 2 miesięcy od tego wezwania instytucja, organ lub jednostka organizacyjna nie zajęła stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych 2 miesięcy.
Skutki wyroku:
Wyrok stwierdzający bezczynność ma charakter deklaratoryjny, tj. instytucje są zobowiązane do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku TS. W przypadku niewykonania obowiązku pozostaje kolejna skarga na bezczynność lub skarga odszkodowawcza przeciwko UE.
Zakres podmiotowy:
- Instytucje Unii (art. 13 TFUE)
- Państwa członkowskie
- Podmioty prywatne (art. 265 akapit 3 TFUE)
Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do TSUE (Sądu Unii) stawiając zarzut instytucji, organowi lub jednostce organizacyjnej Unii, że zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia.
Jednostka może kwestionować zaniechanie obowiązku wydania rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji (aktu wywołującego wiążące skutki prawne dla jednostki).
- obowiązek wydania aktu prawnego musi być wystarczająco konkretny (musi być wiadomo o przyjęcie jakiego aktu chodzi) oraz należy wskazać jego merytoryczną zawartość (co konkretnie w danym akcie miało być zawarte).
- Przyjmuje się, że akt musi dotyczyć skarżącego bezpośrednio i indywidualnie
Artykuł 277 TFUE - zarzut niemożności stosowania aktu o charakterze ogólnym
Bez względu na upływ terminu przewidzianego w artykule 263 akapit szósty, każda strona może, w postępowaniu dotyczącym aktu o zasięgu ogólnym przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną Unii, podnieść zarzuty określone w artykule 263 akapit drugi, w celu powołania się przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej na niemożność stosowania tego aktu.
Zarzut niemożności stosowania aktu o charakterze ogólnym
Skutki wyroków
Artykuł 264 TFUE
Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka o nieważności danego aktu.
Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.
Artykuł 266 TFUE
W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi.
Właściwość sądów unijnych w przypadku skargi na nieważność i na bezczynność:
Trybunał Sprawiedliwości:
1. państwo członkowskie p. PE
2. państwo członkowskie p. PE i Radzie UE działającym wspólnie
3. państwo członkowskie p. Radzie UE za wyjątkiem aktów przyjętych w ramach następujących przepisów TFUE:
- art. 108 (2)- pomoc państwa dla przedsiębiorstw
- art. 207 – środki antydumpingowe
- art. 291 (2) – uprawnienia wykonawcze Rady
4. państwo członkowskie p. Komisji działającej w ramach art. 331 (1) TFUE (wzmocniona współpraca państw członkowskich)
5. skargi wniesione przez instytucje UE p. instytucjom UE
Sąd:
państwo członkowskie p. Komisji - za wyjątkiem art. 331 (1) TFUE
państwo członkowskie p. Radzie UE gdy działa ona na podstawie art. 108 (2), 207 i 291 (1) TFUE
skargi osób fizycznych i prawnych p. instytucjom UE
Art. 54 Statutu TS
Jeśli skarga lub inny dokument procesowy skierowany do Sądu zostanie omyłkowo złożony u sekretarza Trybunału Sprawiedliwości, ten przekazu je go natychmiast sekretarzowi Sądu; jeśli skarga lub inny dokument procesowy skierowany do Trybunału Sprawiedliwości zostanie omyłkowo złożony u sekretarza Sądu, ten przekazuje go natychmiast sekretarzowi Trybunału Sprawiedliwości.
Jeśli Sąd stwierdzi, że nie jest właściwy do rozpoznawania skargi, dla której właściwy jest Trybunał Sprawiedliwości, kieruje ją do Trybunału Sprawiedliwości. Jeśli Trybunał Sprawiedliwości stwierdzi, że skarga należy do właściwości Sądu, kieruje ją do Sądu, który nie może stwierdzić braku właściwości.
Jeżeli w Trybunale Sprawiedliwości i Sądzie są zawisłe sprawy mające ten sam przedmiot, dotyczące tej samej kwestii wykładni lub dotyczące ważności tego samego aktu, Sąd po wysłuchaniu stron może zawiesić toczące się przed nim postępowanie do czasu wydania wyroku przez Trybunał Sprawiedliwości lub w przypadku skarg na podstawie artykułu 263 TFE Sąd może stwierdzić brak swojej właściwości, tak aby Trybunał Sprawiedliwości mógł rozstrzygnąć taki e skargi. Na takich samych warunkach Trybunał Sprawiedliwości może również zadecydować o zawieszeniu toczącego się przed nim postępowania; w takim przypadku kontynuowane jest postępowanie przed Sądem.
Jeżeli Państwo Członkowskie i instytucja Unii podważają ten sam akt, Sąd stwierdza brak swojej właściwości w celu umożliwienia Trybunałowi Sprawiedliwości wydania orzeczenia w sprawie tych skarg.
Materiały dodatkowe
Dawny art. 230 akapit 4 TWE
"Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na tych samych warunkach, skargę na decyzje, których jest adresatem oraz na decyzje, które mimo przyjęcia w formie rozporządzenia lub decyzji skierowanej do innej osoby dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie".
C‑50/00 PUnión de Pequeños Agricultores